De minister van OCW, Ingrid van Engelshoven, heeft op 23 mei 2018 een groot deel van Heijplaat aangewezen als het 9e door het Rijk beschermde stadsgezicht van Rotterdam. Met de aanwijzing van Heijplaat wordt het langjarige aanwijzingsprogramma van stads- en dorpsgezichten uit de periode 1850-1940 afgerond.

Midden in het havengebied tussen de Waal- en Eemhaven ligt belangwekkend cultuurhistorisch erfgoed dat in nauwe samenhang is ontstaan: de voormalige scheepswerf van de Rotterdamsche Droogdok Maatschappij (RDM), het in opdracht van de RDM aangelegde tuindorp Heijplaat en de gemeentelijke Quarantaine-inrichting. Samen vertellen ze een belangrijk verhaal binnen de maritieme en industriële geschiedenis van Rotterdam en een sociaal verhaal. De nog vrij gave combinatie van haventerrein, ‘companytown’ en quarantainegebied is bovendien uniek in Nederland. Het aangewezen stadsgezicht heeft een hoge zeldzaamheidswaarde.

De gebouwen van de scheepswerf hebben door de invloed van de huisarchitecten van de RDM een geheel eigen signatuur in architectuur. De gebouwen zijn opgetrokken in een representatieve, zakelijk expressionistische stijl met aandacht voor detaillering, hoofdzakelijk ontworpen door twee architecten, H.A.J. Baanders en S. de Clercq. Het complex weerspiegelt de vooraanstaande positie van de RDM in de internationale scheeps- en machinebouwindustrie tussen 1902 en 1980.

Er is een innige band met het naastgelegen dorp dat naar de hand van de ontwerpers van de werf en tuinarchitect D.F. Tersteeg is opgebouwd volgens de Engelse tuindorptraditie met een kleinschalige opzet en afwisselende verkavelingstructuur. Het grondplan van het oude dorp is langgerekt. De centrale as van noord-zuid lopende reeks straten zoals Vestastraat, Alcorstraat en Streefkerkstraat heeft verspringende rooilijnen met her en der kleine pleinen. De variatie aan architectonische detaillering versterkt deze speelse opzet. Baksteen vormt het basismateriaal van de bebouwing, maar is voor de verscheidenheid aangevuld met stucwerk, houten gevelbekleding en verschillende kleuren dakpannen. Van belang zijn ook de bijzondere gebouwen zoals de kerkgebouwen, het poortgebouw, de muziekkoepel en het feestgebouw Courzand.

De groenstructuur is karakteristiek voor het stedenbouwkundig ontwerp. Naast enkele plantsoenen, bomen van verschillende soorten en het groene terrein voor de Courzandseweg, zijn alle huizen voorzien van een achtertuin en in sommige gevallen ook van een voortuin. Met de bij de bebouwing ontworpen bloembakken en erfafscheidingen wordt het pittoreske karakter van tuindorp versterkt.

De Quarantaine-inrichting van architect J.G. Snuif onder supervisie van A. van der Steur, ligt geïsoleerd in de oostelijke hoek en is te bereiken via de Quarantaineweg. Het is een rechthoekig terrein met in zakelijke, expressionistische stijl ontworpen gebouwen die uitdrukking geven aan de destijds bedoelde functionele werking van het terrein als gemeentelijk quarantainecomplex: een systeem van ontsmetting, verpleging, voeding en overnachting. Het complex vormt een monumentaal onderdeel van de Rotterdamse havenhistorie en is inclusief de karakteristieke aanleg tevens beschermd als rijksmonument.

De aanwijzing betekent dat het historische karakter en de historische structuur behouden blijft. Bij ontwikkelingen is die karakteristiek het uitgangspunt. Het betekent ook dat voor sommige bouwactiviteiten een omgevingsvergunning nodig is. In het bestemmingsplan zijn ook de kenmerken van het beschermd gezicht opgenomen.